Eind vorig jaar ben ik naar Brazilië geweest om een gamejam met een LHBT-thema te organiseren. Vlak nadat in het land een controversiële en homofobe nieuwe president werd verkozen.
Meer gesproken verhalen horen? Abonneer je op onze podcast Laadscherm Voorgelezen
Ik ben bestuurslid van Games [4Diversity], een Nederlandse stichting die zich inzet om de representatie van socio-culturele minderheden in gamecultuur te verbeteren. Een hele mond vol, maar het komt er eigenlijk op neer dat we evenementen en meetups organiseren waar mensen aan de slag gaan met een bepaald thema. Bijvoorbeeld tijdens een gamejam, waar deelnemers in groepjes in korte tijd (een weekend, een week, een dag) een game maken. Een groepje bestaat meestal uit 4-6 mensen met verschillende disciplines: een programmeur, een 2D/3D artist, een game designer, een audio designer, een producer.
De afgelopen jaren hebben we gamejams georganiseerd in Nederland en het buitenland, met uiteenlopende thema’s als LHBT, religie, vluchtelingen en epidermolysis bullosa, een zeldzame huidziekte. Dit wekte de interesse van Marina Pecoraro, communicatiemanager van Abragames, de branchevereniging van de Braziliaanse game-industrie, en producer bij BIG Festival, een Braziliaans indiegames-evenement. We besloten samen met haar een tweedaagse gamejam te organiseren in Sao Paulo tijdens Mix Festival, een cultureel festival rondom diversiteit. We noemden de gamejam daarom BIG Mix Jam 4Diversity.
BIG Mix Jam 4Diversity
Er is nauwelijks budget, maar Marina weet de middelen bij elkaar te brengen om de gamejam mogelijk te maken. In een klaslokaal van een kunstacademie zet ze samen met familie, collega’s en vrijwilligers alles klaar voor de jam. Het valt meteen op hoe gastvrij en warm het is. Geld voor catering is er niet en Marina heeft daarom met familie ontbijt, lunch en diner gemaakt voor de deelnemers. Ik moet even wennen aan dat iedereen me standaard begroet met een omhelzing en een kus op de wang.
De jam wordt geopend met wat inspiratie voor de deelnemers. Onder andere presentatrice Josiane Aguiar en gamedesigner & dragqueen Amanda Sparks komen aan het woord. Ze vertellen waarom het belangrijk is om diverse personages te hebben in games. Vervolgens spelen we een soort stoelendansspel om de groep een beetje los te laten komen en elkaar te leren kennen. Veel mensen doen in hun eentje mee en kennen nog niemand.
Een experimentele workshop
In Nederland is het soms lastig om mensen enthousiast te krijgen voor een gamejam, zeker als het thema geen hot topic is. Tot mijn verbazing kreeg de BIG Mix Jam 4Diversity vrijwel moeiteloos 20 deelnemers bij elkaar. Onder de participanten zijn ervaren en beginnende game-ontwikkelaars. Een aantal van hen doet voor het eerst mee aan een gamejam. Sommigen identificeren zichzelf als LHBT. Weer een deel komt van buiten de stad en reist 80 kilometer af om mee te doen.
Gamejams bieden ontwikkelaars ‘ademruimte’: een gelegenheid om iets te maken dat ze graag willen maken, samen met anderen. Deze vrijheid is niet altijd mogelijk in een gamestudio, waar veel andere factoren bepalen waar je aan werkt op welk moment. Een gamejam nodigt ontwikkelaars uit om hun eigen creativiteit te ontdekken en nieuwe mensen te ontmoeten. Het is hiermee een soort experimentele workshop waar het eindproduct minder belangrijk is dan het proces. Het out-of-the-box denken staat centraal. Hoe kun je met een game een interessante bijdrage leveren aan een bepaald thema? Voor de een is een gamejam een manier om iets nieuws te leren, voor de ander een ervaring waarin je jezelf vrij kan uitdrukken. In beide gevallen doen ontwikkelaars nieuwe perspectieven op.
Waarom is dit juist in Brazilië zo belangrijk? Mocht je de wereldpolitiek de laatste tijd niet hebben gevolgd: in oktober, vlak voor de gamejam, vonden er in Brazilië presidentsverkiezingen plaats. De extreemrechtse Jair Bolsonaro werd verkozen tot nieuwe president. Hij wordt in de media ook wel de ‘Tropische Trump’ genoemd vanwege zijn controversiële uitspraken die doorspekt zijn met racisme, homohaat en vrouwenhaat. Zo vergeleek hij homo’s met pedoseksuelen en zei hij dat hij liever een dode zoon heeft dan een homoseksuele zoon.
De games
Uit deze politieke ontwikkelingen kun je inspiratie halen: het thema van de gamejam was daarom “I think, therefore I resist”. De games die uiteindelijk zijn voortgekomen uit de jam hebben dat elk op een andere manier geïnterpreteerd.
Zo is METANOIA een game waarin mensen je personage verdrietig en grijs proberen te maken. De enige manier om ze van gedachte te laten veranderen is door jezelf van kleur te veranderen en met ze te praten. In APARTMENT bestuur je een depressief personage dat zich overeind probeert te houden in een maatschappij die hem uitwist. Vitral is een puzzelgame waarin je onregelmatige stukken gekleurd glas moet samenvoegen om een glazen muur te vormen, voordat een ordinaire bakstenen muur het licht van boven blokkeert.
Het is niet te voorspellen welke directe gevolgen het presidentschap van Bolsonaro heeft voor de LHBT-mensen die ik heb ontmoet. Sinds 1 januari is Bolsonaro aan de macht, en in zijn eerste week zorgde hij er al voor dat de LHBT-community werd buitengesloten van het Braziliaanse Ministerie van Mensenrechten. De games die zijn gemaakt zullen daar op zichzelf geen verandering in brengen. Toch heb ik gezien dat de gamejam impact heeft op de deelnemers: niet zozeer door het programma, maar vanwege de warme, open sfeer. Iemand die voor het eerst meedeed aan een gamejam ontving complimentjes. Een homoseksuele deelnemer deelde zijn ervaringen met iemand anders. Een transgender deelnemer die in het begin bijna niets zei, was tegen het einde veel opener en meer op haar gemak.
In de onzekere tijden waar Brazilië nu in verkeert is het zo belangrijk dat kwetsbare individuen een community vinden waarin ze steun ontvangen. De game-industrie is een van de plekken waar mensen dat kunnen vinden. Marina blijft ondanks de tegenvallende verkiezingsuitslag positief.
“Wetende dat ons land heeft gestemd en meneer Bolsonaro koos als volgende president van Brazilië is triest, erg triest. Maar dit is democratie en we moeten zijn overwinning accepteren.
We zullen blijven leven en streven naar een betere, rechtvaardigere, diverse en inclusieve wereld die alle vormen van liefde respecteert.”