Nooit eerder liet een game me zo hard huilen als op het moment dat geneticus Naomi Hunter in Metal Gear Solid 4 het loodje legt. Maar waarom eigenlijk? Was ik verliefd? En kan dat eigenlijk wel?
Meer gesproken verhalen horen? Abonneer je op onze podcast Laadscherm Voorgelezen
‘Are you crying…? For me?’ Nog voordat ze het antwoord afwacht en onder zachtjes aanzwellende pianomuziek prikt de elegante wetenschapper een futuristisch ogende spuit in haar hals. Die inhoud daarvan maakt de nanomachines in haar lichaam onschadelijk. Tot enkele seconden geleden onderdrukten ze een agressieve vorm van kanker, waardoor Naomi in feite zojuist zelfmoord pleegde. Door de muziek heen echoot een tweestemmig gesnik. ‘Naomi? Why?’ vraagt rots-in-de-branding Hal ‘Otacon’ Emmerich zich af. En terwijl de tranen over mijn wangen biggelen, doe ik hetzelfde. ‘Waarom?’
Hoewel ik eigenlijk een hekel aan de geniale geneticus zou moeten hebben (ze heeft mijn personage Snake per slot van rekening geïnjecteerd met een dodelijk virus), voel ik me gedurende de game steeds meer tot haar aangetrokken. Komt het door dat speelse plukje haar dat continu voor haar ogen danst? Zijn het haar subtiel glimmende lippen? Of is het haar ontwikkeling van wraakzuchtige verrader tot medestander die – zoals ieder mens – fouten heeft gemaakt door naar emotie te handelen?
Bits en polygonen
Op het moment dat Naomi – na het onthullen van de snode plannen van mijn rivaal Liquid – besluit dat ze het noodlot niet meer uit kan stellen en zichzelf van het leven berooft, breekt er iets in me. En ook nu, wanneer ik voor dit verhaal de sterfscène opnieuw beleef, krijg ik er kippenvel van. Naomi zien sterven voelt voor me als een geliefde verliezen. Maar waarom grijpt het me zo aan? Zou het kunnen dat ik verliefd ben geworden op wat in feite een hersenspinsel van MGS-bedenker Hideo Kojima en zijn team is? En maakt me dat geen freak? Ik bedoel: wie wordt er nou verliéfd op een stapel bits en polygonen?
Best veel mensen, blijkt gelukkig. Verliefde gevoelens hebben voor een fictief persoon – zoals een personage in een televisieserie, boek of game – is hartstikke normaal, weet de Amerikaanse psychiater Gail Saltz. Mensen van vlees en bloed zitten vol eigenschappen die je of heel tof vindt of die je niet kunt uitstaan, schreef ze eerder al in haar column op de website van het Amerikaanse nieuwsprogramma Today . Bij een fictief persoon ontbreken die laatste eigenschappen vaak. “Zelfs de negatieve eigenschappen van een personage zijn vaak zo bedacht en uitgeschreven dat ze positief, sexy, schattig of op een andere manier wenselijk zijn.” Dat maakt het, aldus Saltz, makkelijk om empathie te voelen voor – en zelfs verliefd te worden op – iemand die alleen in een boek of op een scherm bestaat.
Zien is voelen
Empathie (de vaardigheid om je in te leven in de situatie en gevoelens van een ander) wordt in ons brein geregeld door de cingulate cortex, een deel van de hersenen dat betrokken is bij het verwerken van pijn, emoties en leren. Wanneer we empathie voor iemand voelen, spiegelen we kort door de bocht de emoties van die persoon. Zien we op videobeelden hoe iemand een trap tussen zijn benen krijgt, dan worden in ons brein dezelfde neurale netwerken actief die betrokken zijn bij fysieke pijn. Zien is voelen, dus.
Praten we met een vriend of vriendin die verdrietig is, dan kijken we als vanzelf bezorgd of slaan we een arm om de schouder, of janken we lekker een potje mee. Daarbij vullen we als vanzelf details van situaties in, ook als we die niet kennen. Ligt een goede vriendin in de kreukels omdat haar relatie na vijf jaar voorbij is, dan vinden we de ex per definitie een klootzak. Zonder dat hij per se schuldig hoeft te zijn aan het stuklopen van de relatie. Of in het geval van Naomi Hunter: ze heeft mijn hoofdpersoon dan misschien wel vergiftigd, maar had daar in haar ogen een goede reden voor. En in haar geval had ik misschien wel hetzelfde gedaan.
Bij Snake in zijn hoofd
Dat invullen van details doen we niet alleen bij echte mensen, maar ook bij fictieve personages, stelt onderzoeker Howard Sklar van de Universiteit van Helsinki. Als de regisseur van een film of game een fictief persoon goed neerzet, kunnen we volgens hem tijdelijk loslaten dat degene die we zien niet bestaat in de echte wereld. “We gaan daardoor op ze reageren alsof het echte individuen zijn”, aldus Sklar in gesprek met WhereToWatch, een website van het Amerikaanse filmorgaan MPAA. En dus gaan we ook bij hen ontbrekende details invullen.
Bij hoofdpersonen werkt dat invullen van details het beste. Als kijker of speler krijgen we dankzij de gekozen vertelvorm een blik in het hoofd van de jonge avonturier met wie we de jungle doorkruisen of de tovenaarsleerling die we volgen in zijn strijd tegen het duister. Wie in de huid van Snake kruipt ziet niet alleen wat Snake ziet, maar krijgt ook zijn gedachten mee. Die extra informatie maakt het in sommige gevallen zelfs makkelijker empathie te voelen voor een fictief personage dan voor echte familie of vrienden.
Gedrag overnemen
In een game hoor je gebeurtenissen niet aan, maar beleef je ze zelf door de ogen van je gamepersonage. Gamers die veel tijd doorbrengen in hun game gaan zich op den duur daardoor ook identificeren met hun avatar, blijkt uit onderzoek van neurowetenschapper Shanti Ganesh. In 2013 promoveerde ze aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Gamers die twintig uur per week met hun avatar in de weer zijn hebben volgens Ganesh daadwerkelijk het gevoel dat ze ín het virtuele lichaam kruipen.
Spelers kunnen zich zo op den duur net zo close met hun avatar gaan voelen als met een goede vriend. En wanneer we ons gaan vereenzelvigen met een personage, dan nemen we zelfs eigenschappen van hem of haar over, stelt onderzoek van de Ohio State University. Misschien dat ik daarom na twee weken bingen op Assassin’s Creed 2 overal manieren ging zien om snel gebouwen op te klimmen en na nachten doorhalen met The Walking Dead al snel een strompelende dronkeman aanzag voor een bloeddorstige zombie.
Inleven in gevoel
Maar hoe zit dat dan bij Naomi? Als speler van Metal Gear Solid 4 heb ik geen seconde in haar hersenpan gezeten. De hele game heb ik beleefd vanuit het perspectief van Snake, en in sommige delen vanuit het oogpunt van cyberninja Raiden. Ook hier komt dat spiegelen van emoties weer om de hoek kijken, stelt de wetenschap. Omdat de emotionele reis van de personages in de game – niet alleen die van Naomi, maar ook die van de anderen die ik veel op mijn scherm zie verschijnen – me aanspreekt, ga ik me inleven in wat zij voelen en ervaren.
Ik leef me dus niet per definitie in in Naomi, maar in de mensen om haar heen. Met degenen die haar dood zien gaan dus. Snake, Raiden en Otacon hebben Naomi op het punt dat ze de dood vindt allang vergeven. Otacon is zelfs van haar gaan houden. Terwijl Naomi snakkend naar adem op de grond stort en rondom onze helden de pleuris uitbreekt, voelen zij wanhoop en verlies. En ik voel die net zo hard mee. Ik ben dan wellicht zelf niet verliefd op Naomi Hunter, maar heb empathie voor degene die dat wel is, de (niet ontoevallig) super sympathieke Otacon. En omdat hij in janken uitbarst, doe ik dat ook.
Dit artikel is geschreven door gastredacteur Nick Kivits. Nick is freelance journalist, trainer en auteur. Ging van casual gamer naar hardcore en weer terug, en schrijft over technologie, ruimtevaart, media en al het andere dat hij leuk vindt. Zie ook nick-kivits.nl.