Zou je heimwee kunnen hebben naar een virtuele wereld? Die vraag maalt al een tijdje door mijn hoofd. Als ik langs mijn oude middelbare school fiets, gebeurt er weinig tot niets. Maar laat me een afbeelding van MMO-klassieker Ultima Online zien en ik raak bevangen door intens verlangen. Ik wil weer terug naar die tijd, naar die plek. Het voelt echt alsof ik daar heb geleefd. Zou ik heimwee kunnen hebben naar die virtuele wereld?
Meer gesproken verhalen horen? Abonneer je op onze podcast Laadscherm Voorgelezen
Voor het antwoord op die vraag nam ik contact op met Ad Vingerhoets, hoogleraar emoties en welbevinden aan de Universiteit van Tilburg. Vingerhoets heeft meermaals onderzoek gedaan naar heimwee. Er is niet één definitie die het verschijnsel vat, maar heimwee wordt gezien als een reactieve depressie, vergelijkbaar met liefdesverdriet of rouw.
Vingerhoets stelt dat deze vorm van depressie voortkomt uit zogeheten gehechtheid. Dat begint al bij de geboorte, maar het gebeurt later ook bij romantische partners. “Wij hebben gewoon het vermogen om ons te hechten, in eerste instantie aan personen en dat generaliseert ook een beetje naar objecten, et cetera.” Het kan daarbij ook om een plek gaan, zoals bij heimwee het geval is. “Als die band verbroken wordt, dan worden we verdrietig en gaan we huilen.”
Gelukszoeker
Ik heb niet gehuild toen ik jaren geleden besloot om met Ultima Online (en later World of Warcraft) te stoppen, maar emotioneel werd ik zeker. Dat word ik nog steeds als ik weer eens de muziek van het spel luister. Ik waan mezelf dan weer helemaal in die wereld. Even ben ik niet meer herstellend van een slopende psychische stoornis. Ik ben José van de Treasure Seekers of Sosaria, een onbevreesde zeevaarder en temmer van dieren en draken.
Ik had een beroep, mijn eigen schip en zelfs een prachtig huis op een verder verlaten eiland. Daar streek ik ‘s avonds laat neer. Tevreden, en boven alles, thuis. Het was destijds op geen manier te vergelijken met mijn werkelijke leven. Ik wist nog niet dat ik een bipolaire stoornis had, maar mijn sociale angsten hadden zich al wel gemanifesteerd, samen met een chronisch gevoel van onbehagen dat later zou uitmonden in terugkerende depressies.
Maar heb ik nu dan heimwee naar de wereld van Ultima Online? Het verschijnsel heeft volgens Vingerhoets alles te maken met verlangen naar een thuisgevoel. “Het gaat eigenlijk niet primair om het gevoel van ‘waar ik ben, daar is niets aan’. Er is alleen eigenlijk maar niets aan omdat thuis het ideaal is. Een echte heimweelijder kan zeggen: ‘het is hier hartstikke leuk, maar ik wil naar huis’.”
Home is where the Hearthstone is
Die uitspraak zette me aan het denken. Waar voel ik me nou echt thuis? Om even in de terminologie van World of Warcraft te spreken: als ik mijn Hearthstone zou gebruiken, naar welke plek zou die magische steen me dan teleporteren? Ik ben geneigd om Ultima Online te zeggen, maar dat klopt niet. MMO’s zijn voor mij altijd een uitvlucht geweest, een jarenlange poging om aan mijn depressie te ontsnappen.
Zodra ik me slecht begin te voelen, komt die drang weer boven. Dat is in ieder geval geen reactieve depressie, waar heimwee onder valt. De behoefte om weer Ultima Online te installeren, is eerder mijn reactie op zo’n depressie. “Kijk, wij hebben eens een onderzoek gedaan en daarbij vroegen we aan mensen: heb je last van heimwee?”, vertelt Vingerhoets. “Ik herinner me één respondent die zei: ‘ja we waren met twee stellen op vakantie en toen kregen we ruzie. Nou toen wilde ik naar huis’. Nou ja, dat is in zekere zin een beetje vergelijkbaar met wat jij nu zegt.”
Dat ik liever Ultima Online zou willen spelen, maakt het nog geen heimwee. En dat ik er naar terugverlang, heeft waarschijnlijk ook gewoon te maken met nostalgie. Heimwee en nostalgie worden nog al eens met elkaar verward. “Nostalgie is echt een positieve emotie, met allerlei positieve effecten”, legt Vingerhoets uit. Bovendien heeft nostalgie geen betrekking op een specifieke plek. “Nostalgie gaat over een terugverlangen in tijd, naar iets dat vroeger was. Heimwee gaat over terugverlangen naar iets wat er nu is, op dit moment, alleen op een andere plek.”
Heimwel en -wee
Ultima Online bestaat nog steeds, dus in die zin zou ik er alsnog heimwee naar kunnen hebben. Toch denkt Vingerhoets dat daar in strikte zin geen sprake van is. “Dat spelen in zo’n omgeving, dat geeft een veilig en goed gevoel. Nou ja, goed, daar kun je naar verlangen. Maar dat is iets anders, in strikte zin nogmaals, dan heimwee.”
Voor mij zijn Ultima Online en World of Warcraft simpelweg plekken waar alles zogenaamd beter was. Ik kon mezelf zijn door iemand anders te spelen. Toen ik besefte hoe krom dat was, ben ik vrij abrupt gestopt. Mijn eigen karakter heeft zich sindsdien aardig ontwikkeld. Ik heb een beroep, weliswaar geen boot, maar woon alsnog op een prachtige plek aan het water. Er komt een moment dat ik niet langer terug hoef te verlangen, omdat ik simpelweg gelukkig ben met hoe het nu gaat. Tot die dag blijft het een inhaalslag. René Froger zong het al eens, een jaar nadat ik geboren werd:
Een eigen huis
Een plek onder de zon
En altijd iemand in de buurt die van me houden kon
Toch wou ik dat ik net iets vaker
Iets vaker simpelweg gelukkig was