Er lijkt soms geen einde te komen aan de lange gangen van het Bredase verpleeghuis Thebe Lucia. Kamers links en rechts, sommige deuren zitten op slot. Dit is de gesloten Krokus-afdeling, de plek waar dementerende ouderen worden verzorgd.
Meer gesproken verhalen horen? Abonneer je op onze podcast Laadscherm Voorgelezen
Hoe verder je door de gang loopt, hoe erger de dementie van bewoners wordt. Helemaal aan het einde heb ik een afspraak met de Brabantse Joanita, die inmiddels zes jaar in het verpleeghuis werkt. Ze rijdt mevrouw Klijs rond. “Zorgt u goed voor uw baby”, vraagt ze aan haar, terwijl de oudere dame een pop stevig vasthoudt.
De meeste bewoners staren glazig voor zich uit. Als hun ogen moe worden, dutten ze in. Dat gebeurt veel, en daarom probeert de Krokus-afdeling hen bezig te houden met potjes sjoelen, puzzelen of biljarten. Maar bij de meeste activiteiten is fysieke inspanning of een ietwat heldere geest vereist. Je raadt het al: beide zijn lastig voor de mensen die op deze gang wonen.
Een hele smak geld
Terwijl Joanita mij rondleidt denk ik aan mijn overleden opa. Hij werd ook dement, en aan het einde van zijn leven was ik alleen nog maar een bekend gezicht voor hem. Soms leefde hij op, bijvoorbeeld als hij zijn achterkleinkinderen zag of voetbal keek. Dan herinnerde hij zich iets en begon hij verhalen te vertellen. Het waren schaarse, magische momenten.
Joanita praat met veel passie. Ze heeft geen idee waarom het verzorgen van demente ouderen haar zo aantrekt, maar ze haalt er veel voldoening uit. “De mensen herkennen me vaak na een uur niet meer. Maar dat vind ik juist wel mooi: je hebt heel veel leuke eerste ontmoetingen.”
Het idee om de Tovertafel, een game-apparaat voor dementerende ouderen, naar de Krokus-afdeling te halen, komt van Joanita. Eén probleem: de installatie, die bestaat uit een beamer, computer en camera, kost maar liefst 7100 euro. Een hele smak geld, vooral voor zorginstellingen waar de overheid al jaren op bezuinigt.
Maar Joanita liet het er niet bij zitten. Ze schreef brieven naar plaatselijke stichtingen en vroeg familieleden van de bewoners om een bijdrage. Uiteindelijk sprokkelde ze het bedrag bij elkaar, waardoor de Tovertafel nu al anderhalf jaar in een kamer in het Thebe Lucia staat.
Blaadjes vegen
De Tovertafel wordt als een beamer vanaf het plafond op de tafel gericht. “Hij werkt met elke tafel”, zegt Marthe van der Horst van ActiveCues, het bedrijf achter de Tovertafel. Zij geeft trainingen aan het personeel en legt dan uit hoe het apparaat werkt. Marthe kent het Thebe Lucia goed: het is één van de verpleeghuizen die ActiveCues helpt met het testen en ontwikkelen van nieuwe spellen.
Je kunt twaalf verschillende spellen met de Tovertafel spelen. Eén van de populairste spellen is het wegvegen van bladeren. Door je hand over de tafel te bewegen veeg je bladeren weg. “Hier mevrouw Klijs, veeg ze maar weg”, zegt Joanita als ze een handveger aan haar geeft. Geconcentreerd veegt mevrouw Klijs de blaadjes ermee weg. In haar andere hand klemt ze nog steeds haar pop vast.
Ik sta met een houding van ‘is dit het nou’ te kijken. Dat merkt Marthe op: “Ja, jij bent natuurlijk spellen gewend waarin je wordt uitgedaagd. Maar daar draait het nu niet om. Er is geen doel in het spel, je kunt geen hoogste score behalen. De spelervaring die jij ervaart, kunnen zij niet meer ervaren.” Ze heeft helemaal gelijk.
Naast mevrouw Klijs zitten er nog drie bewoners om de tafel: de zeer oude mevrouw van de Ende, de relatief heldere mevrouw Sterkenburg en de enige man van het stel: meneer Meesters. Met zijn vieren zijn ze bezig om in hun eigen tempo de bladeren van de tafel te vegen. “Wat ligt die stoep toch weer vol hè, het lijkt wel herfst”, zegt Joanita tegen mevrouw Van de Ende, in de hoop dat het een herinnering van vroeger ophaalt.
Bloemen en vissen
De meeste Tovertafel-spellen lijken op elkaar: ze proberen met dezelfde mechanismen – met de handen over de tafel bewegen – andere herinneringen op te roepen. Zo is er een spel waarbij je op een bloem moet drukken om hem groter te maken. Misschien denken ze wel aan die ene keer dat ze zonnebloemen kochten op de markt. Of toen ze voor hun verjaardag een bosje gerbera’s kregen van hun man.
“Ze houden ook enorm van de vissen”, zegt Joanita. Met de afstandsbediening activeert ze het spelletje. Op de tafel verschijnen vissen die langzaam rondzwemmen. Als je erop drukt, zwemmen ze snel van je weg. “Ze reageren hier goed op. Dat plotselinge wegzwemmen van een vis vinden ze leuk. En het doet sommigen denken aan vroeger.” Dat blijkt: mevrouw Sterkenburg vertelt plotseling aan mij dat ze vroeger een kat had die altijd de vissen uit de vijver probeerde te pakken. Met haar hand doet ze het pootje van de kat na. “Kijk, zo probeerde ze die vissen te grijpen”, zegt ze, terwijl ze lacht om haar eigen imitatie.
De bewoners spelen vandaag maximaal een uurtje. “Ze kunnen ook eigenlijk niet langer, want de Tovertafel geeft veel prikkels en ze moeten ook niet overprikkeld raken”, legt Joanita uit. Het voordeel van de Krokus-afdeling is wel dat de bewoners elke dag opnieuw verbaasd zijn door de Tovertafel: ze vergeten namelijk dat ze die spelletjes überhaupt hebben gespeeld.
Van alle momenten genieten
Meneer Meesters heeft de meeste moeite met spelen. Hij is 83, loopt erg moeizaam en oogt ietwat vermoeid. Op sommige momenten schiet zijn hand uit over de tafel om op een puzzelstukje te drukken. Hij houdt van puzzelen en die vormpjes herkent hij meteen.
Tien jaar geleden begon hij te dementeren, vertelt zijn vrouw Coby: een fitte en heldere vrouw die elke dag naar het Thebe Lucia komt om haar man te bezoeken. “Het begon met vergeetachtigheid, totdat hij de weg naar huis niet meer wist”, vertelt ze. “Toen kreeg hij te horen dat hij Alzheimer had en dat hij dingen vergat. Dat was een vreselijke periode, want hij wist dat zijn geheugen hem in de steek ging laten.”
Elke dag drinken ze een kopje koffie en proberen ze een activiteit te ondernemen. Ze zitten vaak samen aan de Tovertafel, bijvoorbeeld om te puzzelen. “Dat vindt hij echt leuk”, zegt Coby. “Je ziet dat hij dingen herinnert en soms kun je dan nog een beetje met elkaar communiceren.”
De afgelopen tien jaar is de Alzheimer van meneer Meesters veel erger geworden. Hij herkent zijn broers en zussen niet meer, maar Coby gelukkig nog wel. Ze wordt emotioneel als ze dat vertelt, en zegt dat ze nog van alle momenten probeert te genieten zolang hij haar nog herkent. Want ook Coby weet dat er een dag gaat komen dat ze alleen nog maar een bekend gezicht is voor haar man.
Geen idee meer wie ik ben
Het is mooi om te zien dat Coby zo gelukkig wordt als haar man plotseling op een puzzelstukje drukt en voor eventjes een voldane blik heeft. Alsof hij weet dat door zijn actie de oplossing van de puzzel weer een stukje dichterbij is gekomen. Daarom worden spelers van de Tovertafel ook constant beloond, en nooit gestraft.
Na een klein uurtje worden de vier bewoners een beetje onrustig. Tijd om de Tovertafel uit te schakelen en hen naar de woonkamer van de Krokus-afdeling te rijden. “Ik ben zo blij met dit ding hè”, zegt Joanita terwijl ze naar de Tovertafel wijst. Ze geeft Marthe van ActiveCues ook direct feedback: of de Tovertafel een spelletje met muziek en dieren kan toevoegen. “Dat vinden ze vast heel leuk.”
Nadat de afstandsbediening terug in het opbergdoosje is gestopt en deur van de kamer op slot gaat, is het echt afgelopen. “Als je niet uitkijkt vind je die afstandsbediening in de wc”, vertelt Joanita. “Ze herkennen dat ding niet van vroeger. Dan gooien bewoners het weg omdat ze denken dat het rommel is.” Een nieuwe kost 20 euro.
Na een kwartiertje pak ook ik mijn spullen. Joanita leidt me terug door de lange gang. Aan het begin is de woonkamer waar de bewoners met de lichtste vorm van dementie zitten. Daar zit ook mevrouw Sterkenburg, die mij nog geen twintig minuten geleden een heel verhaal over haar kat vertelde. Samen met Joanita zwaai ik naar haar. Ze kijkt me glazig aan en heeft geen idee meer wie ik ben.