Op een stenen bank in de grootste kerk van Azeroth wacht ik op een teken. Niet van de goden, maar van de spelers om mij heen. Het duurt nog geen vijf minuten of een speler genaamd Jassire loopt binnen. Hij knielt neer voor de trap leidend naar het altaar en typt: “Lord, forgive me for my sins. Even a lightbringer, a Paladin, let you down, I hope you can forgive me, and I forgive myself, I have faith in you lord.” Hij staat weer op en loopt weg. Ondertussen juich ik achter mijn computer.
Meer gesproken verhalen horen? Abonneer je op onze podcast Laadscherm Voorgelezen
In 2014 werkte ik aan mijn masterscriptie voor de opleiding Religiewetenschappen. Mijn plan was om een antropologische studie naar religieuze rituelen in de virtuele wereld van World of Warcraft te doen. Terwijl andere religiewetenschappers naar de uiteinden van de aarde reizen om vormen van religie te bestuderen, vertrok ik wekenlang naar een heel ander universum. Maar daar zit je dan: op een bank in een virtuele kerk met je kersverse virtuele priester. Het korte gebed van Jassire was mijn teken dat ik op het juiste spoor zat.
Secularisatie
Men denkt wel eens dat religie in moderne maatschappijen vanzelfsprekend verdwijnt, maar dat is niet zo. Religie en de beleving daarvan nemen wel andere vormen aan. Media zijn bijvoorbeeld nieuwe aanbieders van religieuze verbeelding en hebben bepaalde sociale functies van geïnstitutionaliseerde religie overgenomen. Bij nieuwsuitzendingen, films, literatuur en games vinden mensen nu plekken voor morele oriëntatie, rituelen en gemeenschap.
Gekeken naar World of Warcraft zijn deze rituelen het duidelijkst zichtbaar. Ze worden grotendeels uitgevoerd door spelers die een rollenspel spelen en zich dus gedragen als een heilige krijger of priester. Zij bidden in de game om zo de religiositeit van het personage dat ze spelen in te vullen.
Er worden zelfs huwelijken afgesloten. Zowel voor geliefden die elkaar ook in de echte wereld kennen, als spelers die elkaar enkel in hun rollenspel trouw beloven. Maar hoe goed de twee spelers elkaar ook in het echt kennen, hun gecreëerde avatars blijven altijd een rol spelen. Deze dubbele identiteit is bij herdenkingen in de virtuele wereld nog lastiger. Niet alleen de mens wordt bij deze bijeenkomsten herdacht, maar ook het personage dat diegene speelde. Sterker nog: dat personage zullen de vrienden in World of Warcraft vaak beter kennen dan de persoon die erachter zat.
Spel en ritueel
Het klinkt wellicht vreemd, maar spel en ritueel hebben veel met elkaar gemeen. De deelnemer van een ritueel transporteert zich net als de speler van een game naar een soort andere wereld. Zowel spel als ritueel bieden duidelijke regels, een narratief en conflict. Ook vindt er een vergelijkbare afbakening van ruimte plaats. Een game als World of Warcraft biedt zelfs meerdere lagen van afbakening. Niet alleen door de gemaakte wereld die bestaat uit losse continenten, maar ook omdat deze wereld alleen te bereiken is van achter een computerscherm. De bureaustoel als de nieuwe kerkbank.
Binnen Azeroth zijn er weer aparte plekken gereserveerd voor rituelen, zoals de religieuze gebouwen. Deze locaties worden duidelijk anders benaderd dan de rest van de wereld. Spelers komen er niet zomaar, maar zodra ze wel een kerk binnenwandelen gedragen ze zich automatisch netter. Ze lopen in plaats van rennen en ze praten in plaats van schreeuwen. Natuurlijk zijn er uitzonderingen, maar over het algemeen voelen religieuze gebouwen in Azeroth als uitzonderlijk rustige locaties. Een sterk contrast met de drukke en gevaarlijke wereld eromheen.
Spelers kunnen op deze plekken een gebed houden om, bewust of onbewust, orde te scheppen in de hectiek van de game, maar ook in hun echte leven. Een huwelijk of herdenking is daarnaast een afgezet moment om als gemeenschap bij elkaar te komen. Of een ritueel meer betekent dan puur spel ligt natuurlijk aan de speler zelf. Ook daarin lijken spel en ritueel op elkaar: beide kunnen zo serieus zijn als de deelnemer toelaat.
Nieuwe vorm van religie
Er is natuurlijk veel meer te zeggen over deze rituelen, maar daarvoor verwijs ik je graag door naar mijn scriptie World of Warcraft: De Mediatisering van Religieus Ritueel in een Virtuele Wereld. Ik word in ieder geval enthousiast over nieuwe vormen van religie zoals deze. Als religiewetenschapper, maar ook persoonlijk. In mijn jeugd richtte religie mijn hele leven in. Het bepaalde de vrienden die ik had, de school waar ik naartoe ging, de vakanties die ik maakte en zelfs waar ik op zaterdagavond bier ging drinken. Dit was overzichtelijk en prettig. Toen ik die duidelijke connectie kwijtraakte, verloor ik ook de rituelen en verbondenheid. Dat mis ik soms.
Er zijn nu echter zoveel nieuwe manieren om met religie bezig te zijn. Ook in World of Warcraft. Ik heb de game na mijn onderzoek niet meer aangeraakt, maar dat ligt volledig aan het genre waar ik niets mee heb. Er zijn gelukkig veel meer games die iets met religie doen. Nu jaren later zit ik in de echte wereld nog steeds wel eens op een bank in een kerk. Niet wachtend op een teken, maar genietend van die religieuze ruimte. Soms om alleen te zijn, maar soms juist ook om samen te zijn. Mijn korte tijd in World of Warcraft liet zien dat anderen ook op hun manier het religieuze opzoeken. Misschien vinden ze het wel in een virtuele kerk.